Povodom učestalih medijskih objava putem kojih se plasiraju netačne i neproverene informacije iz oblasti zaštite zdravlja ljudi i životne sredine od štetnog dejstva nejonizujućih zračenja, kao i ispitivanja i kontrole nejonizujućih zračenja, ukazala se potreba za ponovnim pojašnjenjem nadležnosti RATEL-a po tom pitanju.

Naime, oblast zaštite životne sredine je u Republici Srbiji regulisana je Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS“, br. 135/04, 36/09, 36/09 - dr. zakon, 72/09 - dr. zakon, 43/11 - odluka US, 14/16, 76/18, 95/18 - dr. zakon i 95/18 - dr. zakon), Zakonom o zaštiti od nejonizujućeg zračenja („Službeni glasnik RS“, broj 36/09), kao i podzakonskim aktima donetim na osnovu navedenih zakona. Za poslove državne uprave koji se odnose na zaštitu i unapređenje životne sredine, a koja obuhvata i oblast zaštite od nejonizujućeg zračenja, nadležno je Ministarstvo zaštite životne sredine, odnosno Sektor za upravljanje životnom sredinom/Odsek za zaštitu od buke, vibracija i nejonizujućih zračenja,  kao  posebna organizaciona jedinica u okviru Ministarstva.

Nadzor nad primenom odredaba navedenih zakona i propisa donetih na osnovu njih vrši Ministarstvo preko inspektora za zaštitu životne sredine u okviru delokruga utvrđenog tim zakonom, dok autonomna pokrajina i jedinice lokalne samouprave posao inspekcijskog nadzora vrše kao poveren.

Dalje, podzakonskim aktima su propisani bliži uslovi koje mora da ispunjava privredno društvo, preduzeće ili drugo pravno lice u pogledu kadrova, opreme i prostora za vršenje poslova ispitivanja nivoa zračenja izvora nejonizujućih zračenja od posebnog interesa u životnoj sredini, primeni metode merenja i proračuna važećih domaćih ili međunarodnih standarda, tj. da je akreditovano kod nadležnog akreditacionog tela za poslove ispitivanja nejonizujućih zračenja, pri čemu je spisak ovlašćenih pravnih lica za obavljanje navedenih poslova objavljen na sajtu Ministarstva.

Što se tiče granica izlaganja nejonizujućim zračenjima, one su utvrđene Pravilnikom o granicama izlaganja nejonizujućim zračenjima („Službeni glasnik RS“, broj 104/09, u daljem tekstu: Pravilnik), sa napomenom da postoje tačno određene institucije i stručna pravna lica koja se ovom problematikom bave. Sa naučne strane, pri mnogim univerzitetima u Republici Srbiji postoje tehnički fakulteti koji se bave elektromagnetikom i telekomunikacijama, dok medicinska struka takođe izučava pitanje nejonizujućeg zračenja sa aspekta uticaja na ljudski organizam.

S druge strane, kada se govori o zakonskim stvarnim nadležnostima RATEL-a, jedna od propisanih je i upravljanje, korišćenje i kontrola radio-frekvencijskog spektra koja se sprovodi po načelu racionalnog i ekonomičnog korišćenja radiofrekvencijskog spektra u Republici Srbiji. S tim u vezi, po osnovu člana 48. Zakona o elektronskim komunikacijama („Službeni glasnik RS“, br. 44/10, 60/13-US, 62/14 i 95/18-dr. Zakon), RATEL je ovlašćen da meri nivo elektromagnetskog polja za elektronske komunikacione mreže, pripadajuća sredstva, elektronsku komunikacionu opremu i terminalnu opremu, u skladu sa graničnim vrednostima utvrđenim posebnim propisima, uz obavezu da sva prekoračenja utvrđena prilikom takvih merenja prijavi inspekciji nadležnoj za zaštitu životne sredine pri Ministarstvu.

Iz opisane nadležnosti RATEL-a proistekla je ideja o izgradnji „EMF RATEL“ sistema za kontinualno praćenje nivoa elektromagnetskog polja. Projekat je realizovan u toj meri da je za sada postavljeno 57 senzora u 26 gradova u Srbiji na lokacijama u zoni povećane osetljivosti, kao što su studentski domovi, univerziteti, škole, predškolske ustanove širom Srbije (Opis EMF RATEL). Vrednosti nivoa elektromagnetskog polja u vremenu možete pogledati na adresi: https://emf.ratel.rs/cyr/index.

Primera radi, a prvenstveno u cilju provere istinitosti jedne od medijskih objava o jačini električnog polja na lokaciji Trg republike za koju se javila sumnja da se temelji na relevantnim i tačnim informacijama, stručna služba RATEL-a je dana 15.10.2020. godine obavila merenje jačine električnog polja na predmetnoj lokaciji, i to kumulativno širokopojasno ispitivanje jačine električnog polja u opsegu od 27MHz do 40GHz, kao i frekvencijski selektivno ispitivanje jačine električnog polja u opsegu od 27MHz do 3GHz, pri čemu je detaljno izvršeno identifikovanje izvora elektromagnetskog zračenja. Rezultati obavljenih ispitivanja pokazali su da su maksimalne jačine električnog polja identifikovanih izvora, kao i kumulativne vrednosti jačine električnog polja višestruko niže od referentnih vrednosti za date frekvencije definisane Pravilnikom (Izveštaj merenja sa Trga republike u Beogradu), što još jednom potvrđuje činjenicu da mediji treba prvenstveno da traže mišljenje kvalifikovanih i stručnih lica o predmetnom pitanju, a sve u cilju istinitog i potpunog informisanja javnosti